Ο συνθετικΟς ρΟλος του εκπαιδευτικοΥ σΗμερα

 

Αν διδάξουμε σήμερα, με τον ίδιο τρόπο που διδάξαμε χθες, κλέβουμε από τα παιδιά μας το αύριο.
John Dewey

Τα τελευταία χρόνια, έχουν υπάρξει πολλές αλλαγές στα εκπαιδευτικά συστήματα όλου του κόσμου. Το ίδιο έχει συμβεί και στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα. Μέσα στις αλλαγές που υπήρξαν, υπήρξαν και αλλαγές στο ρόλο του εκπαιδευτικού. Πιο συγκεκριμένα, προστέθηκαν ορισμένα χαρακτηριστικά στο ρόλο, που είναι ανάγκη να διαδραματίσει ο εκπαιδευτικός, μέσα στην τάξη, για να μπορέσει να φέρει εις πέρας με επιτυχία το έργο του.

Κάποια από αυτά τα χαρακτηριστικά, έχουν περιγραφεί πολλά χρόνια πριν, από διορατικούς παιδαγωγούς και επιστήμονες, όμως το συντηρητικό κλίμα στην εκπαίδευση των προγενέστερων εποχών δεν άφηνε ζωτικό χώρο για την καλλιέργειά τους. Σήμερα, τα χαρακτηριστικά αυτά, αποτελούν ζητούμενο στο οπλοστάσιο του σύγχρονου εκπαιδευτικού και η ανάπτυξή τους απαιτεί τη σύνθεση πέντε νέων, αυτόνομων δεξιοτήτων, αναγκαίων για την ολοκληρωμένη προσέγγιση του έργου μας, που είναι η εκπαίδευση των παιδιών προσχολικής ηλικίας. Ακριβώς, επειδή μιλάμε για σύνθεση αυτόνομων δεξιοτήτων, μπορούμε να μιλάμε και για το συνθετικό ρόλο του εκπαιδευτικού, σήμερα.

Τα χαρακτηριστικά αυτά, είναι τα παρακάτω και προτείνω να τα προσεγγίσουμε μέσα από αποστροφές μεγάλων παιδαγωγών και επιστημόνων που έχουν μιλήσει για την εκπαίδευση και τους εκπαιδευτικούς:

 

ΕκπαιδευτικοΙ που υποστηρΙζουν την ΚαινοτομΙα

Ο Jean Piaget έγραψε:

 Ο κυριότερος στόχος της εκπαίδευσης είναι να δημιουργεί άνδρες και γυναίκες που να έχουν τη δυνατότητα να κάνουν καινούργια πράγματα και όχι να επαναλαμβάνουν εκείνα που έχουν κάνει προγενέστερες γενεές.

Με άλλα λόγια:
Ο εκπαιδευτικός, σήμερα, δεν αντιμετωπίζει τα παιδιά ως άδεια δοχεία, τα οποία επιδιώκει να γεμίσει με τη γνώση που παρήγαγαν οι προγενέστερες γενεές. Αντίθετα, επιδιώκει να ανάψει σε καθέναν από τους μαθητές του «το φυτίλι της προσωπικής αναζήτησης», που θα τον οδηγήσει στην δική του, την προσωπική ολοκλήρωση. Ο εκπαιδευτικός, σήμερα, γνωρίζει την αξία της μοναδικότητας,, γι’ αυτό δεν προετοιμάζει πολίτες με τα ίδια ακριβώς χαρακτηριστικά. Αντίθετα, επιδιώκει να ενισχύσει τη διαφορετικότητα της σκέψης, τη δημιουργική φαντασία και την πρωτοτυπία των προσεγγίσεων στην επίλυση των προβλημάτων.

 

ΕκπαιδευτικοΙ που ΔημιουργοΥν συνθΗκες μΑθησης

Ο Albert Einstein είπε:

Ποτέ δεν διδάσκω τους μαθητές μου. Προσπαθώ μόνο να τους παρέχω τις συνθήκες, μέσα στις οποίες μαθαίνουν.

Με άλλα λόγια:
Κάθε παιδί, όντας μοναδικό, μαθαίνει με διαφορετικό τρόπο. Το τι κάνει ο εκπαιδευτικός για να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις που θα επιτρέψουν στο κάθε παιδί να μάθει καλύτερα, είναι μία παράμετρος της διδασκαλίας με πολλή μεγάλη σημασία. Η θεωρία για τις «πολλαπλές νοημοσύνες» αλλά και η προσεκτική παρακολούθηση της αναπτυξιακής πορείας κάθε παιδιού (που είναι εφικτή και ιδιαίτερα εύγλωττη μέσα από το portfolio), αποτελούν χρήσιμες πηγές για τη διαμόρφωση των αναγκαίων συνθηκών για τη μάθηση των παιδιών. Η μάθηση αποτελεί, κυρίως, προσωπική υπόθεση του μαθητή και αυτό ο Einstein το γνώριζε πολύ καλά, από πολύ νωρίς.

 

ΕκπαιδευτικοΙ με ΕξωστρΕφεια

Η Vicki Davis, που είναι εκπαιδευτικός, με πολλά διεθνή βραβεία για τις πρακτικές που χρησιμοποιεί στην τάξη της, στο Διεθνές Συμπόσιο της ISTE 2012 (International Society for Technology in Education), ακούστηκε να λέει:

Δεν μπορείς να ισχυρίζεσαι πως έχεις υιοθετήσει σύγχρονους τρόπους διδασκαλίας, αν οι μαθητές σου δεν επικοινωνούν με τον έξω κόσμο.

Με άλλα λόγια:
Πόσο ενδιαφέρον και παιδαγωγικά ωφέλιμο μπορεί να είναι το μάθημα που πραγματοποιούμε στην τάξη μας, αν δεν αξιοποιούμε την «κοινωνία της γνώσης»; Πόσο ενδιαφέρον και παιδαγωγικά ωφέλιμο μπορεί να είναι το μάθημα που πραγματοποιούμε στην τάξη μας, αν δεν συνδέουμε τις πρακτικές μας με το «άνοιγμα του σχολείου» στην τοπική κοινωνία αλλά και στις πληροφορίες που μας φέρνουν σε επαφή με άλλες κοινωνίες πιο μακρινές, έξω από τον γεωγραφικό χώρο της πατρίδας μας; Τα παιδιά που έχουμε στην τάξη μας, οι αυριανοί ενήλικες, θα πρέπει να προετοιμαστούν κατάλληλα για να ζήσουν σε ένα κόσμο που θα χαρακτηρίζεται από ετερογένεια σε πολλά και διαφορετικά επίπεδα. Θα πρέπει να αναπτύξουν σεβασμό για την κουλτούρα του «άλλου» και διάθεση για επικοινωνία και συνεργασία. Κυρίως, όμως, θα πρέπει να αναπτύξουν τους μηχανισμούς που χρειάζονται ώστε να μην φοβούνται το «άγνωστο» αλλά να το αντιμετωπίζουν σαν πρόκληση.

 

ΕκπαιδευτικοΙ που ΠροσαρμΟζουν το μάθημα στις ανάγκες κΑθε μαθητή

Η πολυγραφότατη παιδαγωγός Carol Ann Tomlinson, έγραψε πριν μερικά χρόνια:

Η υπεροχή στην εκπαίδευση βρίσκεται εκεί όπου ο εκπαιδευτικός κάνει οτιδήποτε μπορεί να κάνει, ώστε να διασφαλίσει ότι κάθε παιδί θα γίνει οτιδήποτε έχει τη δυνατότητα να γίνει.

Η μεγάλη παιδαγωγός της Εκπαιδευτικής έρευνας Kathryn Patricia Cross, έγραψε το ίδιο πράγμα με διαφορετικό τρόπο:

Το έργο του άριστου εκπαιδευτικού είναι να ενδυναμώνει τους «εμφανώς συνηθισμένους» μαθητές ώστε να πραγματοποιούν ασυνήθιστη προσπάθεια. Το δύσκολο δεν είναι να ανακαλύπτεις τους νικητές αλλά να μετατρέπεις σε νικητές τους συνηθισμένους μαθητές.

Με άλλα λόγια:
Η διδασκαλία είναι τόσο επιστήμη όσο και τέχνη. Ο εκπαιδευτικός, σήμερα, αντιλαμβάνεται ότι η ουσία της εκπαίδευσης κρύβεται στη σχέση που διαμορφώνεται ανάμεσα σε έναν εκπαιδευτικό με γνώση της επιστήμης του και με φροντίδα για τα παιδιά από τη μια και σε ένα παιδί που αισθάνεται συναισθηματική ασφάλεια και έχει κίνητρα για να μάθει από την άλλη. Ο εκπαιδευτικός αυτός γνωρίζει πως είναι σημαντικό να γνωρίσει κάθε παιδί ως άτομο, ώστε να κατανοήσει τις ιδιαίτερες ανάγκες του, τον τρόπο που μαθαίνει, το κοινωνικό και πολιτισμικό του υπόβαθρο, τα ενδιαφέροντα και τις δυνατότητές του.

Το κοινωνικό και πολιτισμικό υπόβαθρο του παιδιού, αποτελεί κρίσιμη παράμετρο της διαδικασίας της διδασκαλίας και μάθησης, καθώς οι τάξεις μας, σήμερα, αποτελούνται από μεικτό, πολιτισμικά, μαθητικό πληθυσμό αλλά και μαθητές με ειδικές εκπαιδευτικές δυσκολίες. Όταν ο εκπαιδευτικός καθοδηγεί τους μαθητές του να ενσωματώσουν την κοινωνική, συναισθηματική και γνωστική τους ανάπτυξη, στην καθημερινότητα της τάξης, αυξάνει τις πιθανότητες, τα παιδιά αυτά να αναζητήσουν, να κατανοήσουν και να χρησιμοποιήσουν τη γνώση, σε συνθήκες πραγματικής ζωής, στο μέλλον. Με αυτόν τον τρόπο, τα παιδιά διευκολύνονται να φτάσουν, με μεγαλύτερη ευκολία, τους στόχους που τα ίδια θέτουν, με βάση τις δυνατότητές τους.

 

ΕκπαιδευτικοΙ ΠρΟτυπα μΑθησης

Ο Alvin Toffler, Αμερικανός κοινωνικός επιστήμονας και συγγραφέας, έγραψε στο γνωστό βιβλίο του «Το Σοκ του Μέλλοντος» (Future Shock, 1970, σελ. 414):

Οι αγράμματοι του 21ου αιώνα δεν θα είναι εκείνοι που δεν γνωρίζουν γραφή και ανάγνωση, αλλά εκείνοι που δεν μπορούν να μάθουν, να ξεμάθουν και να ξαναμάθουν.

Σε αυτή την αποστροφή του βιβλίου του, στην πραγματικότητα ο Toffler συνοψίζει τα λόγια του Herbert Gerjuoy, Καθηγητή Ψυχολογίας, ο οποίος περιγράφει τη μάθηση του μέλλοντος ως εξής:

Δεδομένης της ταχύτητας με την οποία αλλάζουν όλα γύρω μας, μπορούμε να συμπεράνουμε ότι η γνώση θα φθείρεται με το πέρασμα του χρόνου. Αυτά που σήμερα θεωρούμε «δεδομένα», θα μετατραπούν στην «παραπληροφόρηση» του αύριο. Και αυτό, δεν αποτελεί επιχείρημα εναντίον αυτών καθαυτών των γεγονότων ή των δεδομένων. Κάθε άλλο. Ωστόσο, σε μια κοινωνία όπου το άτομο είναι υποχρεωμένο να αλλάζει συχνά εργασία, τόπο διαμονής, κοινωνικούς δεσμούς κ.ο.κ., τίθεται ένα τεράστιο θέμα για την επάρκεια της μάθησης.

Ως εκ τούτου, τα αυριανά σχολεία δεν πρέπει να διδάσκουν, απλώς, δεδομένα αλλά τους τρόπους διαχείρισής τους. Οι μαθητές πρέπει να μαθαίνουν πώς να απορρίπτουν παλιές ιδέες και πώς και πότε να τις αντικαθιστούν με νέες. Πρέπει, εν συντομία, να μάθουν πώς να μαθαίνουν. Η νέα εκπαίδευση οφείλει να διδάξει το άτομο πώς να ταξινομεί και να επαναταξινομεί τις πληροφορίες που λαμβάνει, πώς να αξιολογεί την αξιοπιστία αυτών των πληροφοριών, πώς να αλλάζει τις κατηγορίες ταξινόμησης όταν χρειάζεται, πώς να κινείται από το συγκεκριμένο στο αφηρημένο και αντίστροφα, πώς να εξετάζει τα προβλήματα από διαφορετικές οπτικές γωνίες, πώς, τελικά, να διδάσκει τον ίδιο του τον εαυτό.

Με άλλα λόγια:
Ο μαθητής δεν είναι απλός αποδέκτης γνώσεων αλλά ενεργός συνδιαμορφωτής της γνώσης. Με την ίδια λογική, τα σχολεία δεν είναι μόνο οικοδομήματα. Είναι κέντρα «δια βίου μάθησης» τόσο για τους μαθητές όσο και για τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Η τεράστια επανάσταση στην παραγωγή γνώσης και στις τεχνολογίες της πληροφορίας έχουν ήδη επιβάλλει στα σχολεία τον επαναπροσδιορισμό τους. Και τα σχολεία αλλάζουν, όταν αλλάζουν οι εκπαιδευτικοί, που είναι πρόθυμοι να μαθαίνουν, να ξεμαθαίνουν και να ξαναμαθαίνουν, όταν χρειάζεται. Όταν οι εκπαιδευτικοί εφοδιάζουν τα παιδιά με τις δεξιότητες που απαιτούνται για να ζήσουν σε έναν συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο, αυτομάτως τα σχολεία γίνονται καλύτερα σχολεία, γιατί υιοθετούν μία κουλτούρα που είναι ανθεκτική στην αλλαγή.

 

Ο συνθετικός ρόλος του εκπαιδευτικού, σήμερα, εμπεριέχει κυρίαρχα το ρόλο του πρότυπου.
Τα άτομα που λειτουργούν ως πρότυπα, είναι πρόσωπα που μας ενθαρρύνουν να αγωνιζόμαστε για το καλύτερο, να ζούμε έως το έπακρο των δυνατοτήτων μας και να έχουμε υψηλό αυτοσυναίσθημα. Τα πρότυπα, είναι άτομα που θαυμάζουμε και μας εμπνέουν , που επιδιώκουμε να τους μοιάσουμε. Μαθαίνουμε από αυτά τα άτομα. Μαθαίνουμε τόσο από τη δική τους αφοσίωση προς τη συνεχή βελτίωση όσο και από τη δυνατότητά τους να μας κάνουν να συνειδητοποιούμε την προσωπική μας πορεία προς την ανάπτυξη. Είναι τα άτομα που αναζητούμε όταν χρειαζόμαστε μια συμβουλή ή καθοδήγηση.

 

Ως πρότυπο, ο εκπαιδευτικός, σήμερα, γνωρίζει πώς να μετατρέπει τους μαθητές του σε παθιασμένους συμμέτοχους της εκπαιδευτικής διαδικασίας, μετατρέποντας τη μάθηση σε συναρπαστική περιπέτεια. Γνωρίζει, επίσης, ότι για να ωθήσει τους μαθητές του να αναλάβουν την ευθύνη της μάθησής τους, οι στόχοι του προγράμματος πρέπει να συνδέονται με την πραγματική τους ζωή και οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες πρέπει να απευθύνονται στην φυσική τους περιέργεια. Γνωρίζει, τέλος, πως η σημαντικότερη ευθύνη του είναι να αναζητήσει και να σχεδιάσει μαθησιακές εμπειρίες που έχουν νόημα για τα ίδια τα παιδιά και οι οποίες θα τους δώσουν την ευκαιρία να επιλύσουν προβλήματα που συνδέονται με την πραγματική ζωή, δείχνοντας τι έχουν μάθει μέχρι τώρα, ποιες δεξιότητες έχουν αναπτύξει και σε ποιο βαθμό, αλλά, κυρίως, ποιες στάσεις και ποιες νοοτροπίες έχουν υιοθετήσει απέναντι στις προκλήσεις της πραγματικής ζωής.

 

Θα πρέπει ν΄ αναδειχθεί η πολυπλοκότητα της δουλειάς  και οι συνθετικές ικανότητες που απαιτούνται, για να αντιμετωπίσει ο εκπαιδευτικός τις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής. Είναι αυτονόητο πως η πρωταρχική  ευθύνη είναι αυτή της υποστήριξης της μάθησης των παιδιών. Ωστόσο, ο εκπαιδευτικός, σήμερα, για να επιτελέσει το έργο του, είναι υποχρεωμένος να συνεργάζεται καθημερινά με τους συναδέλφους του, τις οικογένειες των μαθητών του, την ευρύτερη κοινότητα και τις προϊστάμενες υπηρεσίες. Παράλληλα, είναι υποχρεωμένος να θέτει, καθημερινά, προτεραιότητες, να διαπραγματεύεται και να επιλύει θέματα της λειτουργίας του σχολείου και, ταυτόχρονα, να λογοδοτεί –με τους γνωστούς τρόπους- για το έργο που επιτελείται στο σχολείο του.

 

Τέλος, ο εκπαιδευτικός, στην προσπάθειά του να επικαιροποιεί τις γνώσεις του και να εμπλουτίζει τις πρακτικές και τις δεξιότητές του, φροντίζει να ενημερώνεται με κάθε τρόπο, διαβάζοντας ή παρακολουθώντας θεματικά σεμινάρια, όποτε και όπου μπορεί. Αυτά και πολλά άλλα περιλαμβάνει ο συνθετικός ρόλος του εκπαιδευτικού, σήμερα. Κανένας δεν είπε πως η δουλειά μας είναι εύκολη. Κάθε άλλο! Όμως, όλοι εδώ μέσα, κάποια στιγμή στη ζωή μας, επιλέξαμε να υπηρετήσουμε το πιο μεγαλειώδες όνειρο, να διαμορφώσουμε την κοινωνία του αύριο, διδάσκοντας τα παιδιά του σήμερα! Κι αυτό το μεγαλόπνοο όνειρο, γνωρίζουμε πως έχει κόστος.

 

Όμως, όπως αναφέρει ένα κινέζικο ρητό:

Αν κάνεις σχέδια για ένα χρόνο, φύτεψε ρύζι.
Αν κάνεις σχέδια για μια δεκαετία, φύτεψε δέντρα.
Αν κάνεις σχέδια για μια ζωή, εκπαίδευσε παιδιά.

Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός επέλεξε το τρίτο, γιατί γνωρίζει πως η εκπαίδευση δεν είναι η προετοιμασία για τη ζωή αλλά η ζωή η ίδια.